Welke reptielen komen voor in Nederland en hoe herken je ze?

In een land vol weilanden, bossen en duinen zou je het misschien niet verwachten, maar ook in Nederland leven wilde reptielen! Hoewel hun aantallen beperkt zijn, zijn deze fascinerende dieren een belangrijk onderdeel van onze natuur. Ze zijn stil, schuw en vaak moeilijk te vinden – maar met een beetje kennis kun jij ze wél ontdekken. Het herkennen van deze soorten is niet alleen leuk voor natuurliefhebbers, maar ook belangrijk voor hun bescherming.
In deze blog lees je welke reptielen in Nederland voorkomen, hoe je ze in het wild kunt herkennen en waarom dat zo belangrijk is.

Welke reptielen leven in Nederland?

Nederland telt een bescheiden, maar bijzondere groep inheemse reptielen. Er zijn drie soorten slangen en drie soorten hagedissen die van nature in ons land voorkomen. Hieronder zetten we ze voor je op een rij:

1. Ringslang (Natrix helvetica)  

De ringslang is de grootste en meest voorkomende slang in Nederland. Hij is te herkennen aan zijn olijfgroene tot grijsbruine kleur en de opvallende gele of witte ring achter de kop. Ringslangen zijn niet giftig en volledig ongevaarlijk voor mensen. Ze leven vooral in waterrijke gebieden, zoals moerassen, sloten of rietvelden, waar ze graag jagen op kikkers en vissen.

2. Gladde slang (Coronella austriaca)  

De gladde slang is veel zeldzamer dan de ringslang en leeft voornamelijk op de hogere zandgronden, zoals de Veluwe en in Zuid-Limburg. Hij lijkt qua kleur op de ringslang, maar is kleiner en mist de gele halsring. De gladde slang is ook niet giftig en leeft van kleine zoogdieren en hagedissen.

3. Adder (Vipera berus)  

De adder is de enige giftige slang in Nederland, maar ook deze soort is schuw en gaat mensen liever uit de weg. Hij komt vooral voor in heidegebieden zoals de Veluwe en Drenthe. De adder is herkenbaar aan zijn donkere zigzagpatroon over de rug en zijn stevige bouw. Ondanks zijn reputatie zijn beten zeldzaam en zelden gevaarlijk voor gezonde volwassenen.

4. Zandhagedis (Lacerta agilis)  

Deze stevige hagedis komt vooral voor in open duingebieden en droge heide. De mannetjes vallen op in het voorjaar met hun groene flanken tijdens de paartijd. Verder heeft de zandhagedis een brede kop en donkere vlekken op de rug en flanken.

5. Levendbarende hagedis (Zootoca vivipara)  

Zoals de naam al zegt, baart deze hagedis levende jongen in plaats van eieren te leggen. Deze soort is kleiner dan de zandhagedis en leeft op vochtige heidevelden, moerassen en bosranden. Hij is bruin van kleur met soms een lichtere streep over de rug.

6. Muurhagedis (Podarcis muralis)  

Oorspronkelijk niet inheems, maar inmiddels op sommige plekken in Nederland verwilderd, vooral op zonnige stenen muren in Limburg. De muurhagedis is slanker dan de inheemse soorten en heeft vaak een gespikkelde tekening.

Hoe herken je deze reptielen in het wild?

Het herkennen van reptielen vraagt om goed kijken en wat geduld. Ze zijn vaak goed gecamoufleerd en vluchten snel weg bij gevaar. Hier zijn een paar tips om ze toch op te merken:

– Uiterlijk: Let op kleur, patroon en grootte. De adder bijvoorbeeld is meestal klein en dik met een zigzaglijn, terwijl de ringslang langer en slanker is met een opvallende halsring.

– Gedrag: Ringslangen zie je soms zwemmen of zonnebaden langs oevers. Hagedissen zonnen graag op warme stenen of boomstronken in de ochtend. Adders liggen vaak op open plekken op de heide.

– Activiteitsperiode: De meeste reptielen zijn actief van maart tot oktober, afhankelijk van het weer. In de lente zie je ze vaak zonnen om op temperatuur te komen, en in de paartijd (april-mei) zijn de mannetjes extra zichtbaar.

– Winterslaap: In de winter houden alle inheemse reptielen een winterslaap, meestal vanaf oktober tot maart, in beschutte en vorstvrije schuilplaatsen.

– Mating en voortplanting: In het voorjaar beginnen veel reptielen met de paartijd. De zandhagedis en gladde slang leggen eieren, terwijl de levendbarende hagedis – de naam zegt het al – levende jongen krijgt.

Bescherming van onze reptielen

Veel van de reptielen die in Nederland leven, zijn zeldzaam of staan zelfs op de Rode Lijst van bedreigde soorten. De gladde slang en adder zijn bijvoorbeeld beschermde soorten onder de Wet natuurbescherming. Hun voortbestaan komt in gevaar door habitatverlies, recreatiedruk en klimaatverandering.
Daarom is herkenning van deze soorten zo belangrijk. Als je weet wat je ziet, kun je bijdragen aan hun bescherming. Bovendien zijn er projecten waarbij vrijwilligers meehelpen met tellen of melden van waarnemingen – citizen science in actie!
Stichting RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) is een organisatie waar natuurliefhebbers gegevens kunnen aanleveren waarmee onderzoekers en beleidsmakers aan de slag kunnen om deze dieren te beschermen.

Tips voor het observeren van reptielen in de natuur

Wil je zelf op zoek gaan naar deze bijzondere bewoners van onze natuur? Hier volgen enkele praktische tips:

– Beste momenten: De ochtendzon na een koele nacht is een perfect moment. Dan warmen reptielen zich op op open plekken.

– Waar zoeken? Bezoek natuurgebieden op de zandgronden van Drenthe, de Veluwe, of de duinen van de kust. Let op zonnige open plekken met wat schuilgelegenheid vlakbij.

– Gedrag: Wees stil en beweeg langzaam. Reptielen reageren op trillingen en verdwijnen snel als ze mensen horen aankomen.

– Gebruik je ogen: In plaats van actief te zoeken, ga rustig zitten en kijk goed om je heen. Vaak zie je pas na een tijdje hoe goed gecamoufleerd ze zijn.

Let op! Raak nooit reptielen aan, verstoor ze niet en verlaat hun schuilplekken intact. Ook al zijn sommige soorten zeldzaam of indrukwekkend – het welzijn van het dier komt altijd op de eerste plaats.

Conclusie

Reptielen in Nederland zijn misschien niet talrijk, maar des te interessanter. Van de glinsterende zandhagedis tot de geheimzinnige adder, elk van deze soorten vertelt een verhaal over onze natuur. Door ze goed te leren herkennen én te respecteren, draag je bij aan hun bescherming.
Ben je nieuwsgierig geworden? Neem eens een kijkje op sites zoals RAVON.nl of kom langs op onze GielReptiel-community. Daar vind je nog veel meer weetjes, tips en ervaringen van andere reptielenliefhebbers! Samen zorgen we ervoor dat deze bijzondere dieren